W związku z częstymi pytaniami dotyczącymi konsekwencji prawnych (karnych) prowadzenia pojazdu mechanicznego (np. samochód, motocykl, autobus, ale już nie rower) w ruchu lądowym (np. drogowym), wodnym lub powietrznym, postanowiłem przybliżyć ten temat na blogu.

                                                                          KARA I WARUNKOWE ZAWIESZENIE JEJ WYKONANIA
    W pierwszej kolejności należy powołać przepis art. 178a § 1 k.k., zgodnie z którym karalne jest prowadzenie pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym (np. po drodze), wodnym lub powietrznym w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Jest to przestępstwo umyślne. Stan nietrzeźwości w rozumieniu kodeksu karnego zachodzi, gdy: „1) zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub 2) zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość” (art. 115 § 16 pkt 1 i 2 k.k.). Ustawa przewiduje za to przestępstwo karę grzywny, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

    Ustawodawca przewiduje surowsze konsekwencje karne w sytuacji, gdy ktoś prowadzi pojazd mechaniczny w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego:
1.    będąc wcześniej prawomocnie skazany:
a)  za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (czyli za przestępstwo z art. 178a § 1 k.k.) albo
b) za przestępstwo określone w art. 173 k.k. (sprowadzenie katastrowy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym), art. 174 k.k. (sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym), art. 177 k.k. (wypadek komunikacyjny) lub art. 355 § 2 k.k. (wypadek komunikacyjny spowodowany przez żołnierza ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu u innej osoby niż sprawca) popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo
2.    w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.
Kodeks karny przewiduje tutaj zagrożenie karne w postaci kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Co istotne, w przypadku gdy sprawca kieruje pojazdem mechanicznym w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo, to nie zachodzi do zakwalifikowania takiego zachowania (czynu) łącznie z art. 178a § 4 k.k. i art. 244 k.k. (ten ostatni przepis dotyczy, ogólnie rzecz ujmując, niezastosowania się do orzeczonego obowiązku np. zakazu prowadzenia pojazdów), a czyn podlega jedynie zakwalifikowaniu z art. 178a § 4 k.k. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 roku, sygn. akt: I KZP 22/11).

Wymaga wyraźnego zaznaczenia, że w przypadku wymierzenia sprawcy kary pozbawienia wolności w wymiarze do 1 roku, Sąd może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres od 1 roku do lat 3, na warunkach określonych w art. 69 i n. k.k. Sąd może tutaj także jednocześnie orzec grzywnę. Jednakże, zastosowanie warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. może nastąpić jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach (art. 69 § 4 k.k.). Wszystko będzie zależało od okoliczności konkretnej sprawy. Warunkowo zawieszając wykonanie kary, Sąd może też orzec różne obowiązki na sprawcę np. zobowiązać go do powstrzymania się od nadużywania alkoholu, w zależności od potrzeb w danej sprawie.

                                                                                     ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW
    Niezależnie od orzekanej kary, stosownie do art. 42 § 2 k.k., w przypadku skazania za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, Sąd orzeka (obligatoryjnie) zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju na okres nie krótszy niż 3 lata (ten minimalny okres 3 lat dodano w dniu 18 maja 2015 roku do Kodeksu karnego). Maksymalny okres zakazu prowadzenia pojazdów to 15 lat (art. 43 § 1 k.k.), co oczywiście nie dotyczy sytuacji, gdy orzekany jest dożywotni zakaz, o czym niżej. W przypadku skazania za przestępstwo z art. 178a § 4 k.k., Sąd orzeka (obligatoryjnie) zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami (art. 42 § 3 k.k.). Odstępując jednak w tym wypadku od orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów dożywotnio, powinien jednak orzec taki zakaz terminowo, czyli na minimalnie okres 3 lat, zgodnie z art. 42 § 2 k.k. (tak: Ryszard Stefański, Kodeks karny. Komentarz, 2017, wyd. 20, Legalis). Natomiast w razie ponownego skazania w warunkach opisanych w art. 42 § 3 k.k. (czyli między innymi w razie ponownego popełnienia przestępstwa z art. 178a § 4 k.k.) Sąd obligatoryjnie orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio (art. 42 § 4 k.k.).

   Zakaz prowadzenia pojazdów biegnie od chwili uprawomocnienia się wyroku (art. 43 § 2 k.k.), jednakże zakaz ten nie biegnie w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności, nawet jeśli została orzeczona za inne przestępstwo (art. 43 § 2a k.k.). Sąd nakłada też na sprawcę obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów (tj. prawa jazdy), wyznaczając stosowny termin, a do czasu zwrotu tego dokumentu zakaz nie biegnie (art. 43 § 3 k.k.).


                                                                                              ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE
    Dodatkowo, Sąd w razie skazania za czyn z art. 178a § 1 k.k. orzeka na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej świadczenie pieniężne w wysokości co najmniej 5000 złotych, a w razie skazania za czyn z art. 178a § 4 k.k. w wysokości co najmniej 10 000 złotych. Górna granica to 60 000 złotych (art. 43a § 1 i 2 k.k.)

                                                                            PODANIE WYROKU DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI
    Sąd może także podać wyrok do publicznej wiadomości (art. 43b k.k.)

                                                                                    ODSTĄPIENIE OD WYMIERZENIA KARY
    W przypadku przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. możliwe jest też zastosowanie przez Sąd odstąpienia od wymierzenia kary. Zgodnie z tym przepisem, jeśli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3 lub karą łagodniejszego rodzaju (np. grzywną), a tak jest w tym przypadku, to Sąd może odstąpić od wymierzenia kary, gdy społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna i orzeka jednocześnie środek karny, a cele kary zostaną w ten sposób spełnione. Wszystko oczywiście zatem zależy od okoliczności konkretnego przypadku.

                                                                                WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA
    Istotne jest również to, że jeśli dana osoba nie była już karana za przestępstwo umyślne, to po spełnieniu pozostałych warunków z art. 66 § 1 i 2 k.k. Sąd może wobec takiej osoby warunkowo umorzyć postępowanie karne. Nie dochodzi wówczas do skazania i wymierzenia kary. Sąd może jednak (choć nie musi) orzec wówczas świadczenie pieniężne, czy też zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2, jak też może orzec pewne obowiązki i zakazy z art. 72 § 1 pkt 1 – 3, 5 – 6b, 7a lub 7b k.k. Na temat samego warunkowego umorzenia napiszę w kolejnym artykule. Wszystko zależy od okoliczności konkretnej sprawy.



                                                                                                                                                        Michał Poznański
                                                                                                                                                              adwokat